Staat de kerstboom in de bijbel? 

Een leuke vraag voor deze tijd van het jaar, zeker nu ik voor de gezelligheid mij ook tot deze heidense traditie heb laten verleiden, tenminste, dat is hoe ik het altijd heb geleerd. Maar is de kerstboom een heidens iets? Staat de kerstboom in de bijbel?

Voor het aantonen dat de kerstboom een verkeerd heidens gebruik is wordt vaak een tekst aangehaald in Jeremia 10.

Jeremia 10:1(HSV) Hoor het woord dat de HEERE tot u spreekt, huis van Israël. 2. Zo zegt de HEERE:U mag u de weg van de heidenvolken niet aanleren, en u niet ontstellen door de tekenen aan de hemel, omdat de heidenvolken zich daardoor ontstellen. 3. Want de gebruiken van die volken zijn onzinnig: het is immers een stuk hout, iemand heeft het uit het bos gekapt, vakwerk met de bijl. 4. Met zilver en met goud maken ze het mooi, met spijkers en met hamers zetten ze het vast, zodat het niet kan wiebelen. 5. Ze zijn als een vogelverschrikker op een komkommerveld, want spreken kunnen ze niet. Ze moeten helemaal gedragen worden, want ze kunnen geen stap verzetten. Wees niet bevreesd voor hen, want kwaad kunnen ze niet doen, maar ook goeddoen is er bij hen niet bij. 11. Dit moet u tegen hen zeggen: De goden die de hemel en de aarde niet gemaakt hebben, die zullen van de aarde en van onder deze hemel vergaan. 14. Ieder mens is dom geworden, zonder kennis, elke edelsmid is beschaamd over zijn beeld. Zijn gegoten beeld is immers bedrog: er zit in hen geen adem. 15. Nietig zijn zij, bespottelijk werk, ten tijde van hun vergelding zullen zij vergaan.

Maar gaat dit over een kerstboom? Gaat het over het halen van een boom uit het bos die vervolgens versiert in huis wordt gezet met daaronder een kruis gespijkerd zodat deze niet omvalt?

Als we goed lezen gaat dit niet over de kerstboom zoals wij deze kennen, het gaat hier over het maken van afgodsbeelden. Een boom kun je niet versiert als vogelverschrikker op het komkommerveld zetten, daar zullen vogels niet bang voor zijn. Een vogelverschrikker moet lijken op een mens waarvoor de vogels wel ontzag hebben. Verderop dit stuk wordt het immers ook wel duidelijker, want het gaat om vakwerk met de bijl, bij het omkappen van een boom praat je niet specifiek over vakwerk want dit kan praktisch iedereen wel. Vanuit verst 11 en 14 wordt ook duidelijk dat het hier over afgoden, zelfs in beeldvorm gaat, iets waar de boom niet symbool voor staat. 

Ook zou dit vers weinig bijdragen als waarschuwing tegen de kerstboom want er staat bij “kwaad kunnen ze niet doen, maar goed doen is er bij hen ook niet bij”.

Het is dus iets doods, iets onzinnigs gelijk een afgodsbeeld wat verder ook niets meer is dan de waarde die de mens eraan geeft. Het is niets meer dan een stuk hout dat verfraaid is met zilver en/of goud.

Maar waar komt de kerstboom dan vandaan? Is het een katholieke uitvinding of heidens?

De oorsprong

Als wij gaan kijken bij de voorchristelijke tradities van de Germanen, Kelten dan zien we dat zij tijdens de midwinterfeesten, tijdens de winterzonnewende (rond 21 december) het terugkeren van het licht vierden. Bij die gelegenheid werden groenblijvende bomen en takken (dennen, sparren, hulst) gezien als symbolisering van het overgebleven leven en vruchtbaarheid in de donkere winter. Vooralsnog is hiervan niet bekend dat zij dergelijk groen als versierde bomen in huis haalde, maar wat wel waar lijkt te zijn is dat zij met dit soort groen hun huis versierde.

Maar ook de Romeinen versierden ze hun huizen met groenblijvende takken tijdens het feest Saturnalia dat werd gevierd van 17 tot en met 23 december wat samenviel met de winterzonnewende. In dit feest zitten veel herkenbare kerstradities zoals het uitbundig eten en drinken en feesten, het geven van kado’s en het versieren van de huizen met allerlei groenblijvende takken zoals laurier, klimop en hulst. Ook was het branden van veel kaarsen een centraal element met betrekking tot het terugkeren van het licht tijdens de donkerste dagen van het jaar.

Maar hoe kwam de kerstboom nou in de kersttraditie terecht als de oude tradities deze eigenlijk helemaal niet kende in die vorm?

De kerstboom zoals wij die kennen, ontstond waarschijnlijk in Duitsland in de late Middeleeuwen (16e eeuw).  In de 15e en 16e eeuw stonden er in Duitse steden al “paradijsbomen” tijdens toneelstukken over Adam en Eva. Deze bomen waren versierd met appels, hosties, noten en papierbloemen, maar geen lichtjes. In Duitsland werden dus als eerst “paradijsbomen” versierd tijdens het middeleeuwse Adam- en Evesfeest (24 december), vaak met appels die symbool zouden staan voor de zondeval.

Kaarsen in de bomen als versiering kwam pas veel later in de 18e eeuw. Licht had een sterke christelijke symboliek (Christus als “licht der wereld”). In protestantse huishoudens werd de kerstboom een huiselijk ritueel, en kaarsen maakten het moment plechtig en sfeervol. Dit werd later in een veiligere vorm verbeterd naar metalen kaarsenhouders en later klemmetjes verschenen. De traditie van de versierde bomen verspreidde zich via Duitse handelaren en immigranten. 

In ons eigen land werd de kerstboom pas echt populair in de 19e eeuw, eerst in protestantse kerken en later in huishoudens. De Katholieken adopteerden de boom pas later, nadat deze kerk aanvankelijk terughoudend was vanwege de mogelijke heidense oorsprong.

Tegenwoordig is de kerstboom niet meer weg te denken hoewel deze juist in de protestantse kerken her en der op verzet stuit terwijl zij daar zijn oorsprong vindt in de vorm die wij vandaag de dag kennen.

Kortom, de kerstboom komt wel oorspronkelijk uit voorchristelijke wintertradities, maar werd in het 16e-eeuws Duitsland vanuit de protestantse geloofsgemeenschap in de huidige christelijke vorm verspreidde via Europese adel en migratie. 

De kerstboom is dus niet iets wat direct uit de bijbel komt en ver afgeleid is van de heidense tradities die hun huizen tijdens de kortste dagen van het jaar versierde met eeuwig blijvend groen en lichtjes. 

En dan is de vraag misschien nu of er wat mis is met deze traditie? En dan herhaal ik de woorden van Jeremia waar hij het niet over de kerstboom had maar over afgoden en dat is dat ze niet veel kwaads kan doen, maar ook niet perse wat goeds. Het is gewoon gezellig. Wat we wel kunnen waarderen vanuit onze heidense en christelijke traditie is dat in de donkerste tijden van het jaar wij mogen vieren dat het licht altijd overwint en ons een warm en gezellig gevoel van hoop mogen geven. We mogen in het duisterste moment van het jaar toch het leven samen vieren met eten, drinken, licht en altijd groen blijvende bladeren en natuur dat bestand is tegen het duister. Het leven overwint altijd omdat Jezus Christus het licht is van deze wereld en nooit zal worden overwonnen door het duister. Het duister is overwonnen door het Licht.

Als Jezus bij ons komt net als het kerstfeest symboliseert, dan komt Zijn Woord in ons. Als Hij spreekt tegen ons die in de duisternis zitten, dan komt er licht over ons net als God in Genesis sprak en de duisternis werd gedreven door het Licht.

Mattheüs 4:12 (HSV) Toen Jezus gehoord had dat Johannes overgeleverd was, keerde Hij terug naar Galilea. 13. Hij verliet Nazareth en ging wonen in Kapernaüm, dat aan de zee lag, in het gebied van Zebulon en Naftali, 14. opdat vervuld zou worden wat door de profeet Jesaja gesproken werd toen hij zei: 15. Land Zebulon en land Naftali, gebied aan de weg naar de zee en over de Jordaan, Galilea van de volken, 16. het volk dat in duisternis zat, heeft een groot licht gezien; en voor hen die zaten in het land en de schaduw van de dood, is een licht opgegaan. 17. Van toen af begon Jezus te prediken en te zeggen: Bekeer u, want het Koninkrijk der hemelen is nabijgekomen.

Genesis 1:2 (HSV) De aarde nu was woest en leeg, en duisternis lag over de watervloed; en de Geest van God zweefde boven het water. 3. En God zei: Laat er licht zijn! En er was licht. 4. En God zag het licht dat het goed was; en God maakte scheiding tussen het licht en de duisternis. 5. En God noemde het licht dag en de duisternis noemde Hij nacht. Toen was het avond geweest en het was morgen geweest: de eerste dag.

Jezus is dat Licht, Jezus in het Woord van God! Als je op Hem vertrouwd en niet op andere zaken zal er een licht schijnen over dingen die nu verborgen liggen in duisternis. Hij brengt de waarheid openbaar.

Johannes 1:1 (HSV) In het begin was het Woord en het Woord was bij God en het Woord was God. 2. Dit was in het begin bij God. 3. Alle dingen zijn door het Woord gemaakt, en zonder dit Woord is geen ding gemaakt dat gemaakt is. 4. In het Woord was het leven en het leven was het licht van de mensen. 5. En het licht schijnt in de duisternis, en de duisternis heeft het niet begrepen.

Vier dus het licht en het leven in tijden van duisternis, maar vergeet niet de kern van dit alles als de dagen van licht weer terugkeren en we weer doorgaan met onze alledaagse bezigheden.

Prediker 2:13 (HSV) Toen zag ik dat de wijsheid voorkeur heeft boven de dwaasheid, evenals het licht voorkeur heeft boven de duisternis.